اقتصاد خراسان و ماوراءالنهر از ورود اسلام تا پایان قرن سوم هجری

خراسان و ماوراءالنهر سرزمین وسیعی بودند که هر کدام به چهار بخش تقسیم می شدند . بر اساس آن خراسان به بخش های نیشابور ، بلخ ، مرو و هرات و ماوراءالنهر نیز به بخش های ایالات رود جیحون ، سغد ، خوارزم و ایالات رود سیحون تقسیم می گردیدند .این تحقیق بر این مسئله استوار است که اقتصاد خراسان و ماوراءالنهر با آمدن اعراب چه تغییراتی نمود ؟ سرزمین خراسان و ماوراءالنهر با توجه به گستردگی جغرافیایی که داشتند ، از شرایط آّب و هوایی مناسبی برخوردار بودند ، به طوری که در قرون نخستین اسلامی مرکزی برای تولیدات کشاورزی به شمار می رفتند و گوناگونی محصولات تولیدی این سرزمین ، حکایت از حاصلخیزی این سرزمین داشت .به دنبال ورود اعراب به سرزمین خراسان و ماوراءالنهر تغییراتی در اقتصاد منطقه ی خراسان و ماوراءالنهر به وجود آمد و در ابتدای برخورد با اعراب ، با توجه به سیاستهایی که حکام عرب در این مناطق در پیش گرفتند ، این سرزمین با رکود اقتصادی مواجه گردید ، ولی به تدریج با استقرار اعراب در منطقه ی خراسان و ماوراءالنهر و با توجه به طبیعت بسیار مساعد منطقه و معادن غنی و توانایی مردم در انجام بعضی از امور همچون کشاورزی و صنعت و همچنین در زمینه ی بازرگانی نیز ، جاده ی ابریشم که به منزله ی پل ارتباطی میان دنیای شرق و غرب محسوب می شد و کالاهای مال التجاره از قبیل منسوجات ، دام ، ابریشم و محصولات مختلف دیگر در آن به نقاط دوردست ارسال می گردید و رونق اقتصادی منطقه را منجر گردیده بود .علی رغم شکوفایی اقتصادی منطقه ، وضعیت مردم در این دوران چندان مساعد نبود و به دلیل گرفتن مالیات های سنگین از مردم ، موجبات نارضایتی آنها را به وجود آورده و به این ترتیب منطقه ی خراسان و ماوراءالنهر در یک بحران اقتصادی فرو رفته و منجر به بروز شورشهایی در این مناطق علیه حکام می شدند . به دنبال تشکیل دولتهای مستقل ایرانی مانند طاهریان و سامانیان و با ابداع روشهای جدید در زمینه ی تولید اقتصادی و با سیاستهایی که در زمینه ی تجارت ، صنعت و کشاورزی در پیش گرفتند ، مقدمات رشد و شکوفایی بیشتر اقتصاد منطقه را در دوران بعدی به وجود آوردند . اهمیت موضوع در این است که وضعیت اقتصادی منطقه که تا کنون تحقیق مستقلی در این زمینه انجام نشده ، روشن گردد. روش تحقیق در این پژوهش عمدتا توصیفی – تحلیلی و شیوه ی گردآوری مطالب نیز به صورت کتابخانه ای می باشد .امید است با انجام این پژوهش قسمتی از حوزه ی اقتصادی تاریخ ایران و جهان اسلام برای پژوهشگران دیگر در این عرصه مشخص و روشن گردد .